“Δεν μπορούμε να βάζουμε ταμπέλες ελαφρά τη καρδία”

Μ’ ένα παραμύθι που γράφτηκε στο πλαίσιο ψυχοθεραπείας βρίσκει το δρόμο του για το δύσκολο παιδικό κοινό   μιλώντας    απλά και κατανοητά για τα  διαχρονικά μηνύματα της αγάπης, της κατανόησης, της ισότητας, της αλληλεγγύης, της φιλίας, της ενσυναίσθησης και των ουσιαστικών ανθρωπίνων σχέσεων. “Tο άτακτο αστεράκι με το κόκκινο σκουφάκι” είναι το δεύτερο βιβλίο της Βαγγελιώς Καρακατσάνη μετα το  μυθιστόρημά της “Στη Ρίζα του Αετού”,   που μιλούσε  για το κοινωνικό στίγμα  για την ψυχική νόσο και τον κοινωνικό αποκλεισμό.

Η συγγραφέας, που είναι αρχιτέκτων τοπίου,  πρόεδρος  του Δ.Σ. του Σωματείου Υπέρβασης και αντιπρόεδρος Δ.Σ. Συλλόγου Γυναικών Αρχανών  τονίζει μιλώντας στην “Π”  πως    τα παιδιά θα ταυτιστούν αμέσως με το άτακτο αστεράκι. ‘’Θα μάθουν -αναφέρει- μέσα από τις περιπέτειές του να διαχειρίζονται καλύτερα τα συναισθήματά τους, τον φόβο και τον θυμό, την απόγνωση και απογοήτευση και θα αναζητήσουν μαζί με την οικογένειά τους λύση στα προβλήματα που τους απασχολούν”. Παράλληλα όμως υπογραμμίζει ότι είναι  ‘’και ευθύνη των γονιών, των δασκάλων, των καλλιτεχνών και όλων όσοι διαπαιδαγωγούν «άτακτα» παιδιά, να τα αντιμετωπίζουν ως προσωπικότητες υπό διαμόρφωση, χωρίς να τους βάζουν ταμπέλες και χωρίς να τα χαρακτηρίζουν ασυλλόγιστα και με ελαφρά τη καρδία”.  Αξίζει να σημειωθεί ότι το βιβλίο εικονογράφησαν η Άννα  και ο Σταύρος, μέλη της ομάδας ζωγραφικής της Κλινικής Ψυχικής Υγείας “Άγιος Χαράλαμπος.

Ολόκληρη η συνέντευξη είναι η ακόλουθη:

“Το παραμύθι προέκυψε στο πλαίσιο ψυχοθεραπείας που έκανα πριν χρόνια”

-Γιατί μετά από το μυθιστόρημά σας “Στη Ρίζα του Αετού”, που μιλά για το κοινωνικό στίγμα  για την ψυχική νόσο, τον κοινωνικό αποκλεισμό και την περιθωριοποίηση των ψυχικά πασχόντων, στραφήκατε στη συγγραφή ενός παραμυθιού όπως είναι αυτό;

“Το παραμύθι προέκυψε ως δημιουργία σε όλες του τις πτυχές μέσα από μια πολύ ουσιαστική διαδικασία. Την πρόταση να γράψω ένα παραμύθι μού την έκανε ο ψυχίατρος – συστημικός ψυχοθεραπευτής Παναγιώτης Χρυσός, στο πλαίσιο ψυχοθεραπείας που έκανα πριν χρόνια.  Το έγραψα, το χρησιμοποιήσαμε ως εργαλείο για το πλάτεμα της σκέψης μου και στη συνέχεια το άφησα στην άκρη. Ο άντρας μου ο Νίκος ήταν εκείνος που μου το θύμισε όταν μου είπε μετά που διάβασε «τη Ρίζα του αετού» ότι μπορώ να απευθυνθώ στο πιο δύσκολο κοινό, δηλαδή τα παιδιά, γράφοντας ένα παραμύθι. Μα, του λέω, έχω γράψει παραμύθι… Πρέπει να πω βέβαια ότι ο άντρας μου είναι ο πρώτος και αυστηρότερος κριτής στο έργο μου”.

-Πώς προέκυψε η συνεργασία σας  στην  εικονογράφηση  με την   Άννα και τον Σταύρο που είναι  μέλη  της ομάδας ζωγραφικής της Κλινικής Ψυχικής Υγείας “Άγιος Χαράλαμπος;

“Αφού το ανακάλεσα λοιπόν στη μνήμη μου και το ξαναδιάβασα, διαπίστωσα ότι παραμένει επίκαιρο, και μάλιστα στα χρόνια που διανύουμε τα μηνύματά του έρχονται με επιτακτικό τρόπο στην επικαιρότητα.

Έτσι το έδωσα στην κοινωνική λειτουργό Μαριλένα Μητράκη, με την οποία συνεργαζόμαστε στην Υπέρβαση, προκειμένου να το χρησιμοποιήσει ως εργαλείο ψυχοθεραπείας. Έτσι, το παραμύθι συζητήθηκε στην Ομάδα Παραμυθιού της Κλινικής Ψυχικής Υγείας  «Άγιος Χαράλαμπος», όπου   οι ψυχικά πάσχοντες, όπως μου μεταφέρθηκε στη συνέχεια από την κ. Μητράκη, εξέφρασαν πρωτόγνωρα συναισθήματα. Εντελώς αυθόρμητα και ορμώμενη από αυτό της πρότεινα να το ζωγραφίσουν, όπως και έγινε.

Είναι μεγάλη η τιμή που νιώθω, αφού αξιώθηκα να το ζωγραφίσουν δύο συνπάσχοντές μου με έναν μοναδικό τρόπο. Η Άννα  και ο Σταύρος κατάφεραν να αποδώσουν με τις πινελιές τους στο χαρτί εκπληκτικά το παραμύθι μου και μου αρέσει που χρησιμοποίησαν πολύ ζωντανά χρώματα, τόσο ζωντανά, όσο και η ιστορία μου”.

-Τα παιδιά είναι πιο απαιτητικό κοινό. Τι πρέπει κατά τη γνώμη σας να έχει γενικότερα  ένα σύγχρονο παραμύθι για να κρατήσει τα παιδιά, τα οποία στις μέρες μας έχουν πολλά και διαφορετικά  ερεθίσματα;

“Να μιλάει απλά και κατανοητά, χωρίς εκλεπτυσμένες λέξεις και εκφράσεις, πρώτα απ’ όλα στην καρδιά τους και φυσικά στο μυαλό τους, διαμορφώνοντας, όσο γίνεται, και διαπαιδαγωγώντας με τα μηνύματα που περνάει υγιείς στάσεις και συμπεριφορές.

Θέλω να πιστεύω ότι «Το άτακτο αστεράκι με το κόκκινο σκουφάκι» το επιτυγχάνει σε ικανοποιητικό βαθμό, γιατί μέσα από το αυτό  προσπάθησα να εστιάσω στα διαχρονικά μηνύματα της αγάπης, της κατανόησης, της ισότητας, της αλληλεγγύης, της φιλίας, της ενσυναίσθησης και των ουσιαστικών ανθρώπινων σχέσεων τόσο μέσα στο οικογενειακό όσο και στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον, μέσα από μια δράση που οδηγεί τελικά το άτακτο αστεράκι στο ξέφωτο.

Τα ερεθίσματα που λαμβάνουν τα παιδιά είναι αλήθεια ότι προέρχονται από πολλές κατευθύνσεις, καθόλου αθώες, σε αντίθεση με τις ψυχές που απευθύνονται. Είναι όμως και ευθύνη των γονιών, των δασκάλων, των καλλιτεχνών και όλων όσοι διαπαιδαγωγούν «άτακτα» παιδιά, να τα αντιμετωπίζουν ως προσωπικότητες υπό διαμόρφωση, χωρίς να τους βάζουν ταμπέλες και χωρίς να τα χαρακτηρίζουν ασυλλόγιστα και με ελαφρά τη καρδία”.

-Τι θα μάθει ένα παιδί διαβάζοντας το “αστεράκι”;

Το “άτακτο αστεράκι” μιλά μέσα από την καρδιά του και μεταμορφώνεται άλλοτε σε κίσσα,  για να επικοινωνήσει με τους άλλους, κι άλλοτε σε τίγρη που  όλοι τη φοβούνται, εκτός από ένα μικρό παιδί… Ποιος άλλος άλλωστε έχει την τόλμη και την αφοβία να πλησιάσει μια τίγρη;

Οι μικροί μας φίλοι θα ταυτιστούν αμέσως με το άτακτο αστεράκι. Θα μάθουν μέσα από τις περιπέτειές του να διαχειρίζονται καλύτερα τα συναισθήματά τους, τον φόβο και τον θυμό, την απόγνωση και την απογοήτευση και θα αναζητήσουν μαζί με την οικογένειά  τους λύση στα προβλήματα που τους απασχολούν”.

-Τι θα μάθει ένας γονιός;

“Οι γονείς αλλά και όλοι εκείνοι που παραμένουν παιδιά,  ιδιαίτερα όσοι πλήττονται βίαια και σκληρά από την κρίση, είτε είναι ψυχικά πάσχοντες είτε, για να το γενικεύσουμε, κοινωνικά «πάσχοντες», θα τοποθετήσουν στη θέση της μάγισσας το πρόβλημα, ψυχικό ή κοινωνικό, που τους έχει σοκάρει ή/και τους ταλανίζει για πολύ καιρό και θα αναζητήσουν πλάι στον μικρό μας ήρωα διέξοδο.

Ταυτόχρονα θα κατανοήσει καλύτερα και πιο ολοκληρωμένα γιατί δεν πρέπει να χαρακτηρίζει ένα παιδί άτακτο. Θα σκεφτεί ότι ίσως τελικά να μην είναι και τόσο… άτακτο! Ίσως να είναι απλώς ζωηρό, γεμάτο ενέργεια. Να εκδηλώνεται με σθένος και ένταση. Να εκφράζεται με ζωντάνια, σύντομα και λιτά. Να χαρακτηρίζεται από έντονη κινητικότητα και διάθεση για δράση. Ίσως ο καθένας μας να ταυτιστεί με το άτακτο αστεράκι”.

-Είναι διαφορετική η διαδικασία συγγραφής ενός μυθιστορήματος με ένα παραμύθι;

“Η διαδικασία συγγραφής δεν διαφέρει και πολύ. Εγώ δεν το πολυψάχνω γιατί γράφω εντελώς αυθόρμητα… Συνειδητά μεν, αυθόρμητα δε. Γι’ αυτό πιστεύω ότι καταφέρνω, όπως μου μετέφεραν αναγνώστες της «Ρίζας του αετού», να αποδίδω τόσο ζωντανούς διαλόγους μεταξύ των ηρώων μου και συνολικότερα να μεταδίδω ουσιαστικά μηνύματα.

Θέλω να πιστεύω ότι το αστεράκι μου θα κάνει ακόμα μεγαλύτερη αίσθηση μιας και τα μηνύματα που παίρνω είναι ενθαρρυντικά.

Απαντώντας όμως στο ερώτημά σας θέλω να σημειώσω ότι κατά τη συγγραφή, είτε είναι παραμύθι, είτε οποιοδήποτε άλλο λογοτεχνικό είδος, εκτός του ότι βιώνω την κάθαρση και η ίδια, είναι δηλαδή για μένα μια εντελώς ψυχοθεραπευτική διαδικασία, ο τρόπος είναι απλός: ξεκινάς με μια καθημερινή ιδέα, ένα γεγονός που σε άγγιξε και κέντρισε το ενδιαφέρον σου και γράφεις ό,τι κατεβάζει το κεφάλι σου. Εγώ τουλάχιστον αυτό κάνω. Και πιστεύω ότι ο καθένας μπορεί να το κάνει! Αρκεί να προσπαθήσει…”

-Εσάς προσωπικά ποια σας άγγιξε περισσότερο ώστε να επανέλθετε μ’ αυτό   ως επόμενο βήμα;

“Τα ερεθίσματά μου είναι διάφορα και πολυποίκιλα. Αυτήν την περίοδο, για παράδειγμα, γράφω ένα θεατρικό έργο για την κρίση και τις επιπτώσεις της σε μια λαϊκή οικογένεια με άνεργο πατέρα, μητέρα ΕΒΕ που επιβιώνει-δεν επιβιώνει, γιο που δουλεύει για ένα ξεροκόμματο στα ξενοδοχεία, γιαγιά που πληρώνει τη «νύφη» με τη σύνταξή της και άλλους ήρωες.

Ετοιμάζω παράλληλα μια ποιητική συλλογή με ερωτικά κυρίως ποιήματα που θα εκδοθεί υπό τον τίτλο «Τα αναγκαία» , το εξώφυλλο της οποίας έχει επιμεληθεί η ζωγράφος Ευφροσύνη Ουσταμανωλάκη από τις Αρχάνες, θα την προλογίζει ο ψυχίατρος – ψυχοδραματιστής και διευθυντής του Κέντρου Ψυχικής Υγείας Ρεθύμνου Αντώνης Λιοδάκης, και τώρα θα δοθεί για επιμέλεια στις  Κακουλάκη Μαρία και Κατερίνα Θέου, φιλόλογο και κλινική ψυχολόγο, αρθρογράφο από το Ηράκλειο.

Γράφω τέλος ποιήματα στην εφημερίδα «Φωνή Λογοτεχνών» της ΑΠΕΛ-Σ, που εκδίδεται ανά τρίμηνο και κυκλοφορεί και διαδικτυακά καθώς και διηγήματα στην ηλεκτρονική σελίδα πολιτικής και πολιτισμού «ΑΤΕΧΝΩΣ» και σε διάφορες άλλες σελίδες… Γενικά, σε δουλειά να βρισκόμαστε!”

Η Άννα Β. και ο Σταύρος Π. μιλούν για την εικονογράφηση

Η Άννα Β. μας δήλωσε:

«Είναι ένα ωραίο παραμύθι που μπορεί να λειτουργήσει ως παράδειγμα για τα παιδιά, είναι υπέροχα γραμμένο και ζωγραφισμένο και εύχομαι να έχει καλές πωλήσεις διότι το αξίζει.

Μου έκανε εντύπωση το άτακτο αστεράκι που μεταμορφώθηκε σε τίγρη! Μου άρεσε περισσότερο, όμως, το τέλος που το άτακτο αστεράκι γυρίζει στην οικογένειά του και φωτίζει τους ανθρώπους ως αυγερινός. Βέβαια, υπάρχει πάντα στον ουρανό να μας κρατάει συντροφιά, το πρωί ως αυγερινός και το βράδυ ως αποσπερίτης.

Το μήνυμα που πέρασε σε μένα το παραμύθι είναι ότι το άτακτο αστεράκι ήθελε κι αναζητούσε περισσότερα πράγματα, κάτι που τελικά το έβαλε σε μπελάδες. Όπως το λέει και ο λαός μας: «αυτός που κάθεται καλά και πιο καλά γυρεύει, ο διάολος του κώλου του, κουκιά του μαγειρεύει», δηλαδή δεν καθότανε στα αυγά του το αστεράκι με την οικογένειά του, παρά ήθελε να γνωρίσει τον κόσμο μόνο του. Μετά την περιπέτειά του, όμως, γύρισε πίσω ευτυχισμένο.

Γενικά είναι πολύ ωραίο βιβλίο. Ήταν, όμως, διαφορετικά όταν το ζωγράφιζα σελίδα-σελίδα κι αλλιώς τώρα που το βλέπω τυπωμένο με τις ζωγραφιές στη σειρά. Θέλω να τονίσω ότι και το παραμύθι είναι πολύ ωραίο, αλλά τελικά και τα σχέδια τα πετύχαμε!»

Ο Σταύρος Π. συμπλήρωσε από την πλευρά του:

«Συμφωνώ με τα όσα δήλωσε η Άννα. Θέλω να πω ότι εμένα με άγγιξε πάνω από όλα η τίγρης, γιατί συμβολίζει το πιο άγριο ζώο, είναι από τα φοβερότερα αιλουροειδή. Επίσης, το αστεράκι μου φέρνει στο μυαλό κάπως τον άσωτο υιό.

Χρησιμοποιήσαμε ωραία και έντονα χρώματα, γιατί είναι μια ζωντανή ιστορία και αυτό το μήνυμα προσπαθήσαμε και θέλαμε να περάσουν και οι ζωγραφιές μας. Πιστεύω ότι το καταφέραμε!»

Μια συγκλονιστική εμπειρία

-Το παραμύθι ήδη έχει παρουσιαστεί σε παιδιά σε διάφορες εκδηλώσεις. Υπάρχουν κάποιες αντιδράσεις τους που σας εξέπληξαν;

“Τα παιδιά ακούνε προσεκτικά, αφοσιώνονται, δίνονται «ψυχή και σώματι» στην ιστορία… Κι αυτό μου δίνει ιδιαίτερη χαρά και ικανοποίηση.

Βέβαια, θα πρέπει να πω ότι είναι ορισμένες φορές που δεν βρίσκει κανείς λόγια να περιγράψει τα συναισθήματα που νιώθει, βλέποντας τις αντιδράσεις των μικρών μας φίλων. Μια τέτοια παρουσίαση κάναμε στην Παιδοαιματολογική Κλινική του ΠαΓΝΗ όπου η Πόπη Καλογεράκη και η Δήμητρα Οικονόμου, από το Θεατρικό Εργαστήρι Αρχανών, αφηγήθηκαν το παραμύθι στα παιδιά που νοσηλεύονται, τους γονείς και το προσωπικό της Κλινικής.

Ήταν πραγματικά μια συγκλονιστική εμπειρία… Είναι η πρώτη φορά που έχασα τα λόγια μου μπροστά σε κοινό. Και είναι άξια θαυμασμού γιατί δίνουν μια καθημερινή μάχη για τη ζωή. Είναι παιδιά-ήρωες της ζωής!”

https://www.patris.gr/2017/12/27/ta-diachronika-minymata-gia-ta-pedia/